et in Arcadia ego

Το γεγονός ότι η Αρκαδία της Πελοποννήσου, έδωσε το όνομά της σε ένα ρεύμα της λογοτεχνίας, τον αρκαδισμό οφείλεται στο ότι οι Αρκάδες είναι ένα από τα αρχαιότερα ελληνικά φύλα, τα οποία διατήρησαν την ανεξαρτησία τους, όταν η υπόλοιπη Πελοπόννησος ήταν υπό την κυριαρχία των Δωριέων. Έτσι κατέληξαν να γίνουν το μοντέλο ενός απομονωμένου, ειδυλλιακού και αναλλοίωτου από εισβολές και πολέμους τόπου, όπου οι κάτοικοι, κυρίως βοσκοί,  ζουν ξένοιαστοι και ευτυχισμένοι μέσα στη φύση.

Κατ’ επέκταση, η Αρκαδία αναφέρεται σε μια νοητική ή υπαρξιακή κατάσταση και όχι μόνο σε μια γεωγραφική τοποθεσία. Το αρκαδικό ιδεώδες εκφράζεται ανάγλυφα στο λατινικό ρητό et in Arcadia ego (=ήμουν κι εγώ στην Αρκαδία), με τη λέξη «Αρκαδία» να κρύβει μέσα της άφθονες παρασημάνσεις και πολυεπίπεδους συμβολισμούς.

Τα κείμενα του αρκαδισμού λειτουργούν σαν μια απόδραση από την καθημερινότητα, στην οποία επικρατούν η αποξένωση, η ένταση, η αντιπαράθεση και η ανισορροπία. Περιγράφουν έναν κόσμο αγνό και αμόλυντο, έτσι όπως βγήκε από το χέρι του θεού ή της φύσης, στον οποίο ο άνθρωπος ζει με αρμονία, ισορροπία και ομορφιά.  Ο αρκαδικός κόσμος μοιράζεται πολλά με την επικούρεια φιλοσοφία, αφού επικρατεί σ’ αυτόν η αρχή της ηδονής. Εδώ όλα τα πάθη ικανοποιούνται χωρίς ενοχές και η ευτυχία βιώνεται χωρίς αναστολές.

Πρώτα δείγματα αρκαδισμού στη λογοτεχνία έχουμε στην βουκολική ή ποιμενική ποίηση, εμπνευστής της οποίας ήταν ο Θεόκριτος, ο οποίος τον 3ο αιώνα π.Χ. συνέθεσε ποιήματα που παρουσιάζουν τη ζωή των Σικελών ποιμένων. Ο Βιργίλιος στη συνέχεια τον μιμήθηκε και με τις Εκλογές του καθιέρωσε την ποιμενική ποίηση σαν ένα πολύ δημοφιλές είδος.

Τέτοια ήταν η απήχηση του αρκαδικού ιδεώδους, που οι συγγραφείς της Αναγέννησης το ενσωμάτωσαν σε διάφορα άλλα λογοτεχνικά είδη. Σπουδαία παραδείγματα είναι η Αρκάντια του σερ Φίλιπ Σίντνεϊ και το Όπως Αγαπάτε του Σαίξπηρ. Αυτό το δεύτερο εκτυλίσσεται στο δάσος του Άρντεν, ένα χλοερό καταφύγιο μακριά από τα προβλήματα της καθημερινότητας, όπου όλες οι έχθρες συμφιλιώνονται, όλα τα προβλήματα επιλύονται και η αληθινή αγάπη έχει αίσιο τέλος.

Ο ρεαλισμός που αναδύθηκε σαν φιλοσοφικό και λογοτεχνικό ρεύμα κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ού  δεν δημιουργούσε ευνοϊκές προϋποθέσεις για τον αρκαδισμό, που στη βάση του είναι ρομαντικός. Αλλά το αρκαδικό ιδεώδες δεν παραγκωνίζεται εντελώς, απλώς αλλάζει όψη. Το συναντάμε τώρα σε κείμενα που απευθύνονται κυρίως σε παιδιά, όπως η Χάιντι της Γιοχάννας Σπίρι και ο Άνεμος στις Ιτιές του Κένεθ Γκράχαμ. Έτσι, λοιπόν, η Αρκαδία, με άλλα λόγια ο παράδεισος, μοιάζει όσο προχωρούμε στο σήμερα σαν κάτι χαμένο για πάντα και το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να το νοσταλγούμε, όπως νοσταλγούμε την παιδική μας ηλικία. Ίσως ακόμα ο παράδεισος να μοιάζει στους δημιουργούς του προηγούμενου αιώνα σαν κάτι που μόνο τα παιδιά, με την αθωότητά τους έχουν δικαίωμα σ’ αυτόν.