Σημειώσεις για τον Κρητικό

Απόσπασμα 1[18]

Τα αποσιωπητικά στην αρχή δηλώνουν την ύπαρξη δύο στίχων:

Δεν έπλεε το ΄να χέρι πλιά και τ΄ άλλο μ΄ αποσταίνει

και τη γλυκιά την κορασιά *** δεν βασταίνει

στίχος 1.

• δεν ξέρουμε ακόμη τον ήρωα, διηγείται το παρελθόν. Σκηνικό: απεραντοσύνη φύσης, απόλυτο σκοτάδι.
• οχτώ α σε δεκαέξι συλλαβές. αίσθηση απόστασης. Μετά τη λ. εκοίταα το κόμμα υποδηλώνει στιγμιαίο σταμάτημα, μεγάλωμα της απόστασης. Έτσι η τραυματική του εμπειρία γίνεται σε συνδυασμό και με τον ήχο από το αστροπελέκι ηχητική εικόνα και αυτή υποβάλλει την αίσθηση της απόστασης.
• ακρογιάλι : σχήμα κύκλου με συνώνυμη λ. γιαλός στον προτελευταίο στίχο του ποιήματος. Να δείχνει την ολοκληρωμένη μορφή του;

στίχος 2.

• επίκληση προς το αστροπελέκι να ξαναφέξει. Προσωποποίηση. Είναι «καλό», γιατί θα τον βοηθήσει να βρει την αγαπημένη του.
• «ξαναφέξε πάλι»: πλεονασμός.

στίχος 3.

• Τρία αστροπελέκια : ο αριθμός 3 συνηθισμένος στα δημοτικά τραγούδια, όπως και η τομή στη μέση του στίχου.
• Συνολικά τέσσερα αστροπελέκια, με αυτό που εννοείται από το στίχο δύο.

στίχος 4.

• η αιτιολόγηση της παράκλησης του δεύτερου στίχου.
• ηχητική εικόνα, αίσθημα φόβου, εφιαλτικό περιβάλλον.

στίχος 5.

• Τα πέλαγα στην αστραπή: σχήμα υπερβατό.

στίχος 6.

• οι πληθυντικοί (πέλαγα, βουνά…) υποδηλώνουν την απεραντοσύνη της φύσης, τη γέννηση και τη συντέλειά της. Σε δεύτερο επίπεδο τη γέννηση και το τέλος του ποιήματος. Αποτελεί τη γέφυρα για την επόμενη παρένθετη ενότητα με το μεταφυσικό της τοπίο.
• αντήχαν - αν είχαν: ταύτιση ακουστική. Μίμηση της κατάστασης που περιγράφει ο ήρωας. αίσθηση φόβου.
• ομοιοκαταληξία ζευγαρωτή, στίχος ιαμβικός 15σύλλαβος. Χασμωδία στ. 1 και στ. 3 και πολλές συνιζήσεις.

Απόσπασμα 2[19]

στίχος 1.

• αλλαγή σκηνικού : παράδεισος, η έσχατη κρίση. Υπέρβαση φυσικότητας, στροφή προς τη μεταφυσική.
• απευθύνεται σε υποθετικό ακροατήριο. Μας διαβεβαιώνει πως, ό,τι πει, είναι αληθινό. Προλαμβάνει τη δυσπιστία του αναγνώστη

στίχοι 2 - 4.

• Τρεις όρκοι, αναλογία με δημοτικό τραγούδι. Τονίζονται η γενναιότητα (μὂφαγαν τά στήθια), η πατρίδα (Κρήτη), ο έρωτας (τήν ψυχή πού μ΄ ἒκαψε).
• (ἀπαρατώντας) προοικονομία. Η κορασιά έχει ήδη πεθάνει.

στίχοι 5 - 18.

Παρένθετη αφήγηση, μέσα σε παρενθέσεις. Επίσης και πρόδρομη αφήγηση, γιατί αναφέρεται σε γεγονότα που θα συμβούν. Ο ήρωας οπτασιάζεται τη Δευτέρα παρουσία. Φεύγει στην αιωνιότητα και τη ζει σαν άμεσο παρόν. Τόση η αγάπη του!

στίχος 5.

• η σάλπιγγα της δευτέρας παρουσίας που θα αναστήσει τους νεκρούς. Το θέμα της θρησκείας στην ποίηση του Σολωμού. Το σάβανο της κορασιάς για να βγει εύκολα κατά τη Δευτέρα παρουσία.

στίχος 6.

• δραματικός ενεστώτας, προσδίδει ζωηράδα στην αφήγηση.
• οι «αχνοί αναστημένοι» είναι οι θανόντες.

στίχος 7.

• την ομορφιά : σχήμα κατεξοχήν.
• Κοιλάδα: το μέρος της τελικής κρίσης.
• σχήμα υποφοράς - ανθυποφοράς (μην είδετε…; την είδαμε…, στίχος 11).

στίχος 9.

• επιρροές από ιερά βιβλία

στίχος 10.

• το μοτίβο της αιώνιας αγάπης. Στον οραματισμό του ο ήρωας δεν περιγράφει την κρίση αλλά την προσδοκία της που προοιωνίζεται θετική. Στην από κοινού κρίση θα υπάρξει παντοτινή ένωση.

στίχος 11.

• τα λουλούδια παραπέμπουν στην αγνότητα, επαναλαμβανόμενο μοτίβο στην ποίησή του

στίχος 12.

• η θύρα της παράδεισος: η φράση συναντάται και στην κρητική λογοτεχνία και στο δημοτικό τραγούδι, πηγές του ποιητή. Η εικόνα παραπέμπει στη δύση, όπου και μαθήτευσε (Ιταλία).

στίχοι 13 - 14

• με διάθεση, γιατί νοιώθει χαρά (στ.13), ανυπομονεί (στ.14) και κάποιον γυρεύει (στ.18). Αναφορά της εν σαρκί ανάστασης των νεκρών. Δοξασία της ορθοδόξου εκκλησίας.

στίχος 15

• αγρίκαε σαστισμένος τη φωνή του θεού; Το τραγούδι της κόρης;

στίχος 16

• η φωτιά του άλλου κόσμου καθυστερεί το κάψιμο του τωρινού.
• μόνο στο 2ο απόσπασμα κυριαρχεί η μορφή της κόρης. Στα υπόλοιπα δεν προβάλλεται πουθενά ο χαρακτήρας της.
• Όπως στα δημοτικά τραγούδια, ο παράδεισος έχει εγκόσμια χαρακτηριστικά ( οι πεθαμένοι μιλούν, αισθάνονται…). Σαν οι δύο κόσμοι να ενώνονται για να επέλθει το σμίξιμο των ηρώων, η οποία δε συμβαίνει.

Απόσπασμα 3[20]

στίχος 1

•  τα αποσιωπητικά ορίζουν την διάρκεια που απαιτείται για την αλλαγή του σκηνικού από θαλασσοταραχή σε άκρα ησυχία.

στίχος 2 -4

• δύο παρομοιώσεις (σαν χοχλό, σαν περιβόλι), δύο τουλάχιστον μεταφορές (σκίρτησε, ησύχασε, δέχτηκε…) Επιτυγχάνεται πολυπλοκότερη δομή.
• Επανάληψη (ησύχασε -ησυχία), τονίζεται η αλλαγή συνθηκών, η ίδια αλλαγή και στην ψυχή του.
•  το μοτίβο της σιγής του κόσμου: συνήθως ακολουθεί η θεία επιφάνεια, εδώ η φεγγαροντυμένη.

στίχος 5

• κρυφό μυστήριο συνέχει τη ζωή του κόσμου.

στίχος 6

• υποκείμενο: η θάλασσα. Θυμήσου και το σολωμικό στίχο : «όμορφος κόσμος ηθικός αγγελικά πλασμένος»

στίχος 7 - 8

• η ησυχία σε όλη την πλάση : ουρανός, θάλασσα, στεριά. Το ίδιο θέμα και στον «πειρασμό»

στίχος 9

• πρωθύστερο : «έσφιξε κι εχάρη»
•  να φανταστούμε ότι η κόρη τον έσφιξε και ύστερα λιποθύμησε ή ξεψύχησε, χωρίς να το αντιληφθεί ο Κρητικός;

στίχος 10 - 11

• το φεγγάρι και στον «Ερωτόκριτο». Το φεγγάρι ξετυλίγει το κρυφό, κάτι που βγαίνει μέσα από το φεγγάρι. Τέτοια είναι η εντύπωση του Κρητικού

στίχος 12

• η φεγγαροντυμένη παρουσιάζεται φυσιολογικά σαν να δεχόμαστε ότι υπάρχουν τέτοια θηλυκά όντα. Τι είναι η φεγγαροντυμένη; Δες υποσημείωση 21 και σελίδες 289 -290 του σχολικού βιβλίου.

στίχος 13 - 14

• σχήμα συναισθησίας (δύο διαφορετικές αισθήσεις, κρύο -ζέστη) αλλά και οξύμωρο. Τρεις συχνές σολωμικές εικόνες : φως, δροσιά και τρέμει. Δημιουργούν το κατάλληλο κλίμα για τη θεϊκή εμφάνιση. Αντίθεση: μαύρα μάτια - ξανθά μαλλιά, για να δοθεί η εντύπωση του θαυμαστού.

Απόσπασμα 4[21]

στίχος 1

• μοτίβο του α πάλι. Προσωποποίηση και αντίθεση. Από δω και στο εξής πολλές μεταφορές. Πρόσεξε και το πολυσύνδετο στους στίχους 3,5,6 (κι)

στίχος 2

Το φως παρεμβαίνει και αλλάζει το τοπίο και ουσιαστικά το ανασυνθέτει σε ένα τοπίο μη φυσικό και αυτό γιατί το φως είναι θείο φως. Η κλιμάκωση του φωτός ανιούσα. Το ίδιο και στο στίχο 7 με την υπερβολή.

στίχος 3 - 4

• χαρακτηριστικά φεγγαροντυμένης που συμπληρώνουν όσα ανέφερε στους στίχους 13 - 14 του προηγούμενου αποσπάσματος.

στίχος 9 -11

• παρομοίωση για να δείξει τη στροφή του βλέμματος προς τον Κρητικό. Την φεγγαροντυμένη την ελκύει ο Κρητικός μαγνητικά και η ματιά της τον βάζει σε κατάσταση ύπνωσης.
• σχήμα άρσης και θέσης (όχι στην κόρη, αλλά σ’ εμέ)

στίχος 12

• παρατατικός για διάρκεια.
• βαριόμοιρος εξαιτίας της δύσκολης θέσης του

στίχος 13 - 18

• Οι διαλογισμοί του αποδείχνουν το θαυμασμό του. Το ίδιο συναίσθημα και ο καθένας μας δοκιμάζει, όταν θαυμάζει έντονα. Ξανά ο αριθμός τρία. Αντανάκλαση πλατωνικών ιδεών.

στίχος 19 - 20

• παρομοίωση. Η γυναίκα ξεπηδά από μέσα του. Από τη μεταφορά πηγαίνει στην κυριολεξία των αληθινών δακρύων από τα μάτια του. Αυτή η πολυπλοκότητα μεταδίδει την εξωπραγματική κατάσταση του Κρητικού.

στίχος 21 - 24

• αντίδραση του ήρωα. Αντίθεση δακρύου με θαλασσινό νερό. Ο Κρητικός ακούει τα μάτια της και δεν μπορεί να προφέρει λόγια.

στίχος 25 - 27

• αυτοί, με έλξη του γένους είναι τα μάτια. Η φεγγαροντυμένη διαβάζει την ψυχή του Κρητικού, όπως οι θεοί. Βαθιά και απόλυτη θρησκευτικότητα του Σολωμού. Αντιβολή νου - καρδιάς (σκέψη -συναίσθημα )

στίχος 28 - 29

• ευθύς λόγος σε β΄ πρόσωπο. Τα αποσιωπητικά δεν ολοκληρώνουν τη σκέψη του.

στίχος 30 - 36

• παρελθόν, ανάδρομη αφήγηση. Οι συμφορές έξι συνολικά (τα αδέλφια, την αδελφή ατίμασαν, έσφαξαν, τον κύρη, τη μάνα, μακριά από πατρίδα). Ρεαλισμός έκφρασης.

στίχος 37 - 38

• επίκληση, γιατί είναι μετέωρος (η μεταφορά), βοήθεια για την κόρη.
•  στο απόσπασμα εντοπίζονται όλα τα χαρακτηριστικά της επτανησιακής σχολής (πατρίδα, γυναίκα, θρησκεία, φύση).

Απόσπασμα 5[22]

στίχος 1

• αντίδραση φεγγαροντυμένης. Συμπάθεια στη θλίψη του.

στίχος 2

• κι έμοιαζαν: που έμοιαζαν ή και έτσι δακρυσμένα έμοιαζαν;
• η σχέση της αγάπης φανερώνεται με το ουσιαστικοποιημένο επίθετο «καλή»

στίχος 3

• χάθηκε η οπτασία και βοήθεια, του άφησε την συμπόνια της

στίχος 4 - 8

• χρονική βαθμίδα το αφηγηματικό παρόν, η ξεπεσμένη δηλαδή κατάσταση του Κρητικού. Το χέρι της αντίστασης τώρα ζητιανεύει. Με αφορμή το χέρι βρίσκει την ευκαιρία να μιλήσει για την καταρρακωμένη αξιοπρέπειά του.
• Αγαρηνός είναι ο απόγονος της Αγάρ, της δούλης με την οποία ο Αβραάμ γέννησε τον Ισμαήλ. Συνεκδοχικά είναι ο Τούρκος.

στίχος 9

• τα μάτια τώρα είναι συνώνυμο της δυστυχίας.

στίχος 10 - 12

• ανάδρομη αφήγηση. Όταν είναι κουρασμένος, εφιάλτες ζωντανεύουν τη μνήμη του, όπως η πάλη του με το κύμα και την κόρη.

στίχος 13 - 14

• Ξανά παρόν. Ο νους του ανταριάζεται από εφιάλτες. Με την παλάμη του κλείνει το όνειρο.

στίχος 15 - 20

• στο παρελθόν, στην ιστορία της αφήγησης. Με αφορμή το χέρι που παλεύει με τα κύματα, κάνει αναδρομή στο πολεμικό του παρελθόν. Μήτε…, μήτε…, μήτε…, πάλι ο αριθμός τρία.
• Μάχη στενή δηλαδή σώμα με σώμα.

στίχος 21 - 22

• υπερβολή στη λέξη «έκρουζε»

στίχος 24

• το δεύτερο υπερφυσικό περιστατικό του ποιήματος : ο ανεκλάλητος ήχος. Αναδίπλωση στο ηχός. Τι μπορεί να είναι ο ήχος; α)αρμονία και ρυθμός της φύσης β) αγγελική μελωδία ή ψαλμός που συνοδεύει την κόρη στον ουρανό - παράδεισο γ) η δύναμη της φεγγαροντυμένης να συνεχίσει ο ήρωας τη ζωή δ) η πατρίδα του.

στίχος 25 - 28

• από δω μέχρι και το στίχο 45 περιγράφεται τι δεν είναι ο ήχος. Σημειώνονται τρεις εκδοχές. Όχι για αποκλεισμό, αλλά για να γίνει εντονότερα αντιληπτή η ποιότητα της μελωδίας. Στις τρεις εκδοχές αντιστοιχούν και διαφορετικές χρονικές βαθμίδες: βράδυ, αυγή, μεσημέρι
• σε τέσσερις στίχους αναφέρει ότι δεν είναι φωνή ερωτευμένης κόρης, η οποία τραγουδάει τον κρυφό της έρωτα στη βρύση, στο δέντρο, στο λουλούδι
• και…,και…,και… πολυσύνδετο
• συνεχόμενοι δραματικοί ενεστώτες
• τ΄ άστρο του βραδιού είναι το φεγγάρι; η πούλια;. Περίφραση
• Το θόλωμα των νερών είναι η ώρα του δειλινού. Έκφραση προσφιλής στο Σολωμό, συναντάται και ως ναυτική έκφραση. Υποβάλλει την ομορφιά της φύσης.
• στο στίχο 28 χιαστό. Τα δύο πρώτα ζεύγη έχουν αντίστροφη σχέση με τα δύο δεύτερα (του δέντρου - λυγάει, του λουλουδιού - ανοίγει).

στίχος 29 - 34

• σε έξι στίχους, δεν είναι πουλί αηδόνι. Πληθώρα μεταφορών και υπερβολών.

στίχος 35 - 42

• σε οχτώ στίχους, δεν είναι φαμπιόλι ( = σουραύλι). Με την εικόνα του βοσκού που βλέπει την ομορφιά του τόπου του, θυμάται, με ανάδρομη αφήγηση, τη σκλαβωμένη πατρίδα, η οποία χαρακτηρίζεται σαν θεϊκιά ( = αγαπημένη) και όλο αίματα ( = από πολέμους).
• ο στίχος 42 από τους πατριωτικότερους δεκαπεντασύλλαβους της ποίησης. Για τον άνθρωπο που αναθυμάται με λαχτάρα τη μητρική γη, ακόμα και τα πιο ταπεινά ή άσχημα λαβαίνουν άλλη χροιά. Μεταμορφώνεται η υφή και το χρώμα των πραγμάτων. Για τη μυστική αυτήν αλλαγή μόνο η απλή λέξη καλή θα ταίριαζε. Ο στίχος με παραλλαγές πολύ μικρές συναντάται τριάντα περίπου φορές στη σολωμική ποίηση.

στίχος 43

οι τρεις έννοιες διαφωτίζουν τις προηγούμενες τρεις εικόνες. Τίποτα δε συγκρίνεται με τους μαγικούς ήχους που άκουσε μετά την εξαφάνιση της φεγγαροντυμένης. Ούτε με κοριτσίστικο ερωτικό τραγούδι ούτε με κρητικό αηδόνι ούτε με σουραύλι. Τα τρία στοιχεία ανακεφαλαιώνονται με αντίστροφη σειρά με αυτήν που πρωτοαναφέρονται (αντίστροφη κλιμάκωση)

στίχος 44 - 46

• ο ήχος είναι μοναδικός. δε σώζεται στη γη αντίστοιχός του. Τα αποσιωπητικά ίσως εξηγούν γιατί ο στίχος είναι ημιτελής· γιατί δεν υπάρχουν λόγια να τον περιγράψουν. Ο ήχος είναι υπερφυσικός, δεν περιγράφεται με λόγια.

στίχος 46 - 49

• τα στοιχεία του ήχου: δεν έχει ηχώ, δεν προσδιορίζεται η προέλευσή του, είναι μαγικός (Μαϊού), εξωανθρώπινος, με δύναμη υψηλότερη από Χάρο και Έρωτα.

στίχος 50

• ο ήχος ερεθίζει στον Κρητικό το ένστικτο του θανάτου και του έρωτα. Συνδύασε το με τον τελευταίο στίχο, όπου και τα δύο στοιχεία εμφανίζονται.

στίχος 51 - 54

• επίδραση του ήχου. Προσπαθεί να εκφράσει κάτι που είναι υπερλογικό και γι᾿ αυτό μένει στο τέλος ανέκφραστο.

στίχος 55 - 56

•  το αποτέλεσμα του ήχου.

στίχος 57 - 58

• το σκηνικό καθαρά γήινο. Η κόρη αρραβωνιασμένη με Χάρο; (ηχητική συγγένεια με λέξη χαρά). Αντίθεση στη χαρά και πεθαμένη. Δραματικός ενεστώτας στη λέξη απιθώνω.

Συνολική θεώρηση

Ο Αφηγητής: μετέχει στην ιστορία και διηγείται σε πρώτο πρόσωπο. Πρωταγωνιστής αυτοδιηγητικός.

• Το ποίημα συνδυάζει αφήγηση, δράμα και λυρισμό.
•  Κοινά με επτανησιακή σχολή : πατρίδα, θρησκεία, φύση, γυναίκα.
• Θέμα: προσπάθεια σωτηρίας ίδιου/αγαπημένης από τρικυμία.
• Είναι απόσπασμα; Οι απόψεις διίστανται, πάντως έχει αυτοτέλεια και ολοκλήρωση, κεντρικό θέμα και συνοχή.
• Η αφήγηση: ξεκινά in medias res (από τη μέση). Δεν ακολουθεί συνεχώς το χρόνο, η ευθύγραμμη αφήγηση διακόπτεται από πρόδρομες ( μέλλον) και ανάδρομες (παρελθόν) αφηγήσεις.

Χρόνος : Τέσσερα χρονικά επίπεδα 1. παρελθόν 2. παρόν (τρικυμία) 3. μέλλον 4. Τωρινή στιγμή Κρητικού (ζητιάνος).

• η αφήγηση στον Κρητικό υφαίνεται σε δύο διαφορετικά στοιχεία: στα πραγματικά και στα φανταστικά.
• Αλληγορικές εκδοχές του Κρητικού : η προσπάθεια της Κρήτης να γίνει ελεύθερη και να μην χωριστεί από την κυρίως Ελλάδα; Ο ήρωας αντιπροσωπεύει τους πρόσφυγες που διέσωσαν τα έργα του παρελθόντος;
• Ο Κρητικός με δραματικό μονόλογο αφηγείται λυρικά την τελευταία δοκιμασία της ζωής του.
• Ο Κρητικός έχασε από τις δοκιμασίες του (στην Κρήτη, στη θάλασσα…) τα πάντα, αξιώθηκε όμως το χάρισμα του ποιητή: να τραγουδάει τα πάθη του.
• Διακειμενικές σχέσεις του ποιήματος:  ευρωπαίοι ρομαντικοί,  ιερά κείμενα,  δημοτική παράδοση, κρητική λογοτεχνία.