Το αμάρτημα της μητρός μου Ερωτήσεις σχολικού βιβλίου

Ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου

1) «Αλλ’ ημείς εγνωρίζαμεν ότι η ενδόμυχος της μητρός ημών στοργή διετέλει αδέκαστος και ίση προς όλα της τα τέκνα». Η βεβαιότητα του αφηγητή για τα αισθήματα της μητέρας διατηρείται σε όλο το αφήγημα; Ανατρέπεται; Αποκαθίσταται; Πως; Να  αιτιολογήσετε την άποψή σας.

Απάντηση: Η βεβαιότητα για τα αισθήματα της μητέρας δεν διατηρείται σε όλο το αφήγημα. Με τρόπο δραματικό ανατρέπεται όταν το αγόρι ακούει την προσευχή της μητέρας του, η οποία προσφέρει τη ζωή του σαν αντάλλαγμα για τη ζωή της Αννιώς. Ήδη όμως από τα πρώτα χρόνια της ζωής του, το αγόρι έβλεπε τη μητέρα του να δείχνει ιδιαίτερη αδυναμία και στοργή προς το κορίτσι της οικογένειας, ενώ αυτόν, όπως αργότερα του ομολόγησε κι η ίδια τον «απόκοψε» νωρίς. Η στάση της μητέρας συνέχισε να είναι μεροληπτική υπέρ και των υιοθετημένων κοριτσιών, γεγονός που έκανε τον Γιωργή να αμφιβάλλει ακόμα περισσότερο για την αγάπη της μητέρας του. Ωστόσο, η σχέση μάνας και γιού αποκαθίσταται αρχικά με τη σκηνή της σωτηρίας του στο ποτάμι. Η διάσωσή του

από τη μητέρα του έκανε το Γιωργή να καταλάβει πως νοιάζεται γι’ αυτόν. Η οριστική αποκατάσταση όμως επήλθε μετά την εκμυστήρευση του αμαρτήματος. Ο Γιωργής, μετά από την αποκάλυψη του μοιραίου γεγονότος, άφησε στο παρελθόν όλες τις αμφιβολίες που είχε για την αγάπη της μητέρας του, και ικανός πλέον να καταλάβει τα κίνητρα των πράξεών της αποφάσισε να τη βοηθήσει να απαλλαγεί από τις τύψεις.

2) «Και είχαμε πια την Αννιώ σαν τα μάτια μας. Και εζούλευες εσύ, και έγινες του θανατά από τη ζούλια σου. Ο πατέρας σου σε έλεγε «το αδικημένο του» γιατί σ’ απόκοψα από πολύ νωρίς, και με εμάλωνε καμμιά φορά, γιατί σε παραμελούσα». Η οπτική γωνία της μητέρας συμπίπτει με την οπτική γωνία του αφηγητή σε ό,τι αφορά τα συναισθήματά του προς την αδερφή του κατά την παιδική του ηλικία; Να τεκμηριώσετε την άποψή σας.

Απάντηση: Η οπτική γωνία του αφηγητή δεν συμπίπτει με την οπτική γωνία της μητέρας. Ο Γιωργής ισχυρίζεται πως η ευνοϊκή μεταχείρηση της Αννιώς δεν έγινε ποτέ αφορμή να δυσαρεστηθούν τα αγόρια, ενώ η μητέρα του θυμάται ότι υπέφερε από ζήλια όταν η προσοχή των γονιών του στρέφονταν στην αδερφή του. Ο λόγος για τον οποίο συμβαίνει αυτό είναι γιατί ο αφηγητής προσπαθεί να

εξωραϊσει τις σχέσεις του με τα άλλα μέλη της οικογένειας.

Παράλληλα, δείχνει και τις σκέψεις του ώριμου αφηγητή, ο οποίος νιώθει πλέον ενοχές και μετάνοια για τα αρνητικά συναισθήματα προς τα θηλυκά μέλη της οικογένειας. Οι δύο οπτικές γωνίες δίνουν μια ρεαλιστική χροιά στην ιστορία, καθώς η αλήθεια δεν παρουσιαζεται με μια μόνο όψη.

3) Να ανακαλύψετε τα σημεία του κειμένου τα οποία αποκαλύπτουν τη διάσταση ανάμεσα στον ώριμο αφηγητή και την παιδική συνείδηση που προσλαμβάνει τα συμβάντα π.χ. «Ενθυμούμαι ακόμη οποίαν εντύπωσιν έκαμε επί της παιδικής μου φαντασίας η πρώτη εν τη εκκλησία διανυκτέρευσις».

Απάντηση: Τις παραστάσεις της παιδικής ηλικίας ο αφηγητής της αναφέρει όπως ακριβώς τις προσέλαβε τότε, αλλά τις σχολιάζει και με την οπτική γωνία του ώριμου άντρα. Πιο συγκεκριμένα, στο σημείο της περιγραφής του «ψευτογιατρού» δίνει όλες τις εντυπώσεις που του προξένησε εκείνος ο άνθρωπος, υπάρχουν όμως και ειρωνικά σχόλια υπό την ώριμη οπτική. Επίσης, ο νεαρός αφηγητής αποδίδει τη θρησκευτική συμπεριφορά της μητέρας του σε ευλάβεια, ενώ για τον ώριμο αφηγητή όλα αυτά είναι δεισιδαιμονίες.  Ένα άλλο σημείο είναι η προσευχή του Γιωργή, όπου παρακαλά να τον «πάρει» ο νεκρός πατέρας του για να εκδικηθεί τη μητέρα του. Ο ώριμος αφηγητής όμως νιώθει ενοχές γι’ αυτή τη συμπεριφορά του.

4) Ποιες είναι οι γλωσσικές επιλογές του αφηγητή α) ως ενήλικα και πεπαιδευμένου και β) ως παιδιού ή εφήβου. Αναζητήστε αντιπροσωπευτικά αποσπάσματα για να αναδείξετε την «ιδιότυπη αυτή διγλωσσία». Διαπιστώνετε άλλα κριτήρια με βάση τα οποία διαμορφώνονται οι γλωσσικές ποικιλίες του αφηγηματικού λόγου στο κείμενο;

Απάντηση: Η γλώσσα που χρησιμοποιεί ο μικρός Γιωργής είναι η δημοτική, όπως αποκαλύπτεται στους διαλόγους των προσώπων. Το ύφος είναι νεανικό, ενθουσιώδες και παρορμητικό («Να φάνε τη γλώσσα τους…»). Αντίθετα, ο ενήλικας αφηγητής χρησιμοποιεί λόγια γλώσσα («η ενδόμυχος της μητρός ημών…»), καθαρεύουσα («μοι φαίνεται…»), με προσεγμένο κι ακριβές ύφος. Εκτός όμως από το κριτήριο της ηλικίας, οι γλωσσικές επιλογές του αφηγητή επηρεάζονται κι από τις κοινωνικές ή πολιτισμικές διαφορές, με στόχο τη ρεαλιστικότερη απόδοση και την αληθοφάνεια των χαρακτήρων.

5) Σε ποια σημεία του διηγήματος διακρίνετε την κοινωνική καταπίεση και τον κοινωνικό έλεγχο που υφίσταται η γυναίκα του περασμένου αιώνα και πώς αντιμετωπίζει η Δεσποινιώ η Μιχαλιέσσα αυτήν την πραγματικότητα;

Απάντηση: Σύμφωνα με τις τοπικές παραδόσεις, ο κοινωνικός έλεγχος ήταν εξαιρετικά έντονος, ιδίως για μια γυναίκα που έχασε νέα το σύζυγό της. Ακόμα και το γεγονός ότι η Δεσποινιώ ήταν μια πολύτεκνη μητέρα δεν της έδινε το δικαίωμα να τεθεί «εκτός» αυτού του ελέγχου. Σύμφωνα με την τοπική κοινή γνώμη, η γυναίκα θα έπρεπε να είναι σεμνή και συγκρατημένη, διαφορετικά θα υφίστατο τα αρνητικά σχόλια των συγχωριανών («τι θα ειπή ο κόσμος»). Σε μια κοινωνία όπου κυριαρχούσε αυστηρά το πατριαρχικό πρότυπο οικογένειας, η καταπίεση της γυναίκας ξεκινούσε από την παιδική της ηλικία («δεν με άφηκε η γιαγιά σου…»). Η διαπαιδαγώγηση των κοριτσιών στόχευε στον συνειδητό αυτοπεριορισμό τους. Η ίδια η Δεσποινιώ φαίνεται να αποδέχεται, κι ως ένα βαθμό να συμμερίζεται τα κοινωνικά στερεότυπα της εποχής της. Ακόμα κι όταν τα υπερβαίνει λόγω των προσωπικών, οικογενειακών ή εσωτερικών της αναγκών, φροντίζει να μην έρθει σε σύγκρουση μαζί τους.

6) «…Ιδιαίτερα πρέπει να εξαρθεί η δραματική πυκνότητα και οι επεμβάσεις της μοίρας, που φέρνουν τους χαρακτήρες αντιμέτωπους, κσθώς από ένα, το αρχικό μοιραίο γεγονός, προκύπτουν στη συνέχεια άλλες δραματικές συνέπειες, με αντίχτυποπάνω σε όλους…» (Κ. Στεργιόπουλος) Ποιο είναι το αρχικό γεγονός στο «Αμάρτημα της μητρός μου» και πως δραματοποιούνται οι συνέπειές του;

Απάντηση: Το αρχικό γεγονός είναι ο θάνατος του μωρού λόγω της απροσεξίας της μητέρας. Το μοιραίο αυτό γεγονός θα έχει αντίκτυπο σε όλα τα μέλη της οικογένειας. Γίνεται με έναν τρόπο ο ρυθμιστής της συμπεριφοράς όλων. Η δραματοποίηση των συνεπειών έχει τη μορφή χιονοστιβάδας: αφού διαταράσσονται οι αρμονικές σχέσεις μεταξύ των γονέων, δημιουργείται στη μητέρα ένα αίσθημα ενοχής που δεν μπορεί να ξεπεράσει. Έτσι, προσηλώνεται στην Αννιώ, τη δεύτερη κόρη της, παραμελώντας τα τρία αγόρια. Η υπερβολική αγάπη της μητέρας προς την κόρη οδηγεί στον ψυχικό τραυματισμό του αφηγητή, κι όταν μετά το θάνατο της Αννιώς προχωρά σε δύο υιοθεσίες οι οικογενειακές σχέσεις διαταράσσονται και τα μέλη οδηγούνται σε συγκρούσεις.

7) «Όσο περισσότερο τυραννηθώ και χολοσκάσω, τόσο λιγότερο θα με παιδέψει ο Θεός για το παιδί που πλάκωσα». Η συντριβή και η ενοχή είναι το μόνομο ψυχικό κλίμα της μάνας.

Α) Η αυτοτιμωρία συνιστά πράξη εξιλέωσης απέναντι στο Θεό ή και απέναντι στον εαυτό της;

Β) Καθησυχάζει η μητέρα τη συνείδησή της τελικά, ιδιαίτερα μετά τη συνάντησή της με τον Πατριάρχη;

Γ) Ενοχοποιείται η μητέρα στη συνείδησή σας; Ποια είναι η αίσθηση που σας αφήνει η τελική έκβαση της ιστορίας;

Απάντηση: Η αυτοτιμωρία είναι πράξη εξιλέωσης τόσο απέναντι στο Θεό όσο (και κυρίως) απέναντι στον εαυτό της. Αλλά ακόμα κι όταν το θρησκευτικό μέρος αποκαταστάθηκε με τη συγχώρεση από τον Πατριάρχη, η εσωτερική εκκρεμότητά της παραμένει. Η άφεση της αμαρτίας είχε γι’ αυτήν παροδικό χαρακτήρα. Ποτέ δε θα μπορέσει να συγχωρήσει τον εαυτό της και να κλείσει την πληγή από το βαθύ ψυχολογικό της τραύμα. Για την τραγική αυτή μητέρα δεν μπορεί να υπάρξει κάθαρση. Στη συνείδηση του αναγνώστη η μορφή της μητέρας αυτής απενοχοποιείται. Τόσο το ακούσιο της πράξης της, όσο και οι προσπάθειές της να εξιλεωθεί, προκαλούν τη συμπόνοια και τον οίκτο των αναγνωστών.

8) Είναι γνωστό ότι ο Βιζυηνός συνθέτει την αφήγησή του βασισμένος στο αυτοβιογραφικό στοιχείο. Η ανάγνωση του συγκεκριμένου διηγήματος σας δίνει την εντύπωση ότι ο συγγραφέας περιορίζεται στην αφήγηση της ατομικής του

περιπέτειας και της οικογενειακής του ιστορίας;

Απάντηση: Πράγματι ο Βιζυηνός βασίζεται στην ανάπλαση προσωπικών εντυπώσεων και βιωμάτων, κάτι το οποίο επιβεβαιώνεται τόσο από τα περιστατικά που περιγράφει, όσο κι από τα ονόματα των χαρακτήρων του διηγήματος, τα οποία είναι ίδια με τα ονόματα της οικογένειας του συγγραφέα. Το αυτοβιογραφικό στοιχείο όμως είναι απλώς το αρχικό υλικό του. Το έργο του υπερβαίνει την προσωπική και οικογενειακή του ιστορία. Το στοιχείο που επικρατεί είναι το ψυχογραφικό και το ηθογραφικό. Μάλιστα το υλικό του διαθέτει όλα τα χαρακτηριστικά του δράματος, γεγονός που ανάγει το έργο του σε κλασικής αξίας κείμενο.

9) Υπάρχει μια φράση κλειδί που αποτυπώνει την εξέλιξη στην ασθένεια της Αννιώς και επαναλαμβάνεται παραλλαγμένη στις πρώτες σελίδες του κειμένου.

Α) Αναζητείστε την και καταγράψτε τις εκδοχές της.

Β) Γιατί ο αφηγητής την επαναλαμβάνει; Υπηρετεί η φράση αυτή τη δομή του κειμένου; Πως λειτουργεί μέσα στα ευρύτερα συμφραζόμενά της;

Απάντηση: Η φράση κλειδί που καθορίζει την εξέλιξη των γεγονότων, το μοτίβο δηλαδή, είναι η αρρώστια της Αννιώς και η πορεία, η εξέλιξη της ασθένειάς της όπως περιγράφεται («ήτο… καχεκτική και φιλάσθενος», «η ασθένεια… ολοέν εδεινούτο», «η κατάστασις έβαινεν… επί τα χείρω», «εχειροτέρευεν αδιακόπως» «η ασθένεια… ήτο ανίατος»). Την φράση αυτή την επαναλαμβάνει ώστε να δηλωθούν οι διαδοχικές φάσεις της πορείας της ασθένειας και οι αντίστοιχες αντιδράσεις κι ενέργειες την μητέρας. Με έναν τρόπο στη φράση αυτή βασίζεται η δομή του κειμένου. Η επανάληψή της εξυπηρετεί την κλιμάκωση και την κορύφωση του δράματος. Το μοτίβο αυτό λειτουργεί σαν μεταβατικός κρίκος κάθε υποενότητας.

10) «Σου έφερα δυο παιδιά στα πόδια σου…χάρισέ μου το κορίτσι!» Τι απήχηση είχε η προσευχή αυτή στην ψυχή του Γιωργή;

Απάντηση: Η προσευχή της μητέρας που έτυχε να ακούσει ο Γιωργής αποτελεί για τον ίδιο διάψευση της αγάπης της μητέρας του.

Μετά από αυτό το γεγονός αμφιβάλλει για τα αισθήματα της μητέρας του. Από τη πρώτη στιγμή που ακούει τη μητέρα του να προσεύχεται μένει εμβρόντητος και τον κυριεύει ο πανικός. Μετά το αρχικό σοκ τρέπεται σε φυγή από κοντά της αποσύροντας την εμπιστοσύνη του και την συμπαράστασή του προς το πρόσωπό της. Νιώθοντας απογοητευμένος, προσεύχεται κι ο ίδιος να πεθάνει ούτως ώστε να την εκδικηθεί με αυτόν τον τρόπο. Έτσι, δημιουργείται βαθύ χάσμα στη σχέση του παιδιού με τη μητέρα του.

11) Σε ορισμένα σημεία του κειμένου διακρίνουμε ειρωνικές αποχρώσεις στη «φωνή» του αφηγητή.

Α) Να τα εντοπίσετε και να τα καταγράψετε.

Β) Σε τι στοχεύει, κατά τη γνώμη σας, ο αφηγητής καταφεύγοντας στην ειρωνεία;

Απάντηση: Συχνά στο κείμενο συναντάμε ειρωνικά σχόλια από την πλευρά του ώριμου αφηγητή, κυρίως όταν παρουσιάζει δευτερεύοντες χαρακτήρες του έργου, όπως για παράδειγμα στην περιγραφή του «ψευτογιατρού». Στόχος του είναι να διακωμωδήσει στοιχεία του χαρακτήρα και της συμπεριφοράς αυτού του ανθρώπου, να αμφισβητήσει την ιατρική ιδιότητά του και να στηλιτεύσει την διαβεβαίωσή του για τη βελτίωση της υγείας της Αννιώς. Για τον ίδιο λόγο, για να «σχολιάσει» την ιδιότητα του γύφτου, τον αποκαλεί «ραψωδό». Βέβαια, αξιολογώντας συνολικά την ειρωνεία του αφηγητή, εντοπίζουμε ότι εξυπηρετεί κι έναν υφολογικό στόχο, ο οποίος είναι η δραματική αποφόρτιση της αφήγησης. Με τον τρόπο αυτό προσπαθεί να απαλύνει κάπως τη βαριά ατμόσφαιρα και να ανακουφίσει τον αναγνώστη από τα αρνητικά συναισθήματα.

12) Με ποια επιχειρήματα θα μπορούσατε να υποστηρίξετε την αληθοφάνεια των χαρακτήρων του διηγήματος;

Απάντηση: Ο αφηγητής, βασισμένος στο αυτοβιογραφικό στοιχείο, αναπλάθει γνήσιες προσωπικές εντυπώσεις. Τα πρόσωπα του διηγήματος, ο χώρος και ο χρόνος που διαδραματίζονται τα γεγονότα, τα ονόματα και τα προσωπικά βιώματα, μαρτυρούν ότι η ιστορία του διηγήματος είναι σε μεγάλο βαθμό η ιστορία της οικογένειας του συγγραφέα. Η αληθοφάνεια των προσώπων όμως δεν περιορίζεται μόνο εκεί. Οι χαρακτήρες παρουσιάζονται σε βάθος, με έναν τρόπο που μας κάνει να φανταζόμαστε ότι κάπως έτσι θα ήταν και στην πραγματικότητα. Πιο συγκεκριμένα, ο τρόπος που παρουσιάζει ο αφηγητής τα γεγονότα μέσα από δύο οπτικές γωνίες (την παιδική και την ώριμη), είναι απόλυτα φυσικός. Το ίδιο φυσικές είναι και όλες οι ενέργειες της μητέρας, γνωρίζοντας την ψυχολογία που τη διακατέχει. Ο συγγραφέας παρουσιάζει το βάθος της ψυχής των ηρώων κι έτσι οι πράξεις κι οι αντιδράσεις τους γίνονται απόλυτα κατανοητές και αληθοφανείς.

13) Αναζητήστε εκείνα τα στοιχεία που προσδίδουν στο κείμενο θεατρική λειτουργία.

Απάντηση: Στο διήγημα υπάρχουν πολλά στοιχεία που του προσδίδουν χαρακτήρα θεατρικό. Πρώτα απ’ όλα, συμμετέχουν πολλά πρόσωπα, εκ των οποίων άλλα έχουν πρωταγωνιστικό ρόλο, άλλοι είναι δευτεραγωνιστές, και κάποιοι τα «βουβά» πρόσωπα. Ο ίδιος ο αφηγητής είναι ένα πρόσωπο ανάμεσα στα άλλα, με άμεση εμπλοκή στα γεγονότα. Επίσης, υπάρχουν εναλλαγές τόσο στις σκηνές όσο και στα σκηνικα, με εναλλαγή π.χ. κλειστών – ανοιχτών χώρων.

14) Έχει επισημανθεί ότι ο χώρος στα διηγήματα του Βιζυηνού λειτουργεί με συνεχείς αντιθέσεις π.χ. πόλη/ χωριό, μέσα/ έξω, κ.ά.

Μπορείτε να εντοπίσετε την αντίθεση «κλειστός χώρος/ ανοιχτός χώρος» στο διήγημα που εξετάζουμε, υποδεικνύοντας τα αντίστοιχα σημεία; Πως εγγράφονται στη συνείδηση του αφηγητή οι χώροι αυτοί και με τι είδους περιστατικά συνδέονται;

Απάντηση: Οι κλειστοί χώροι του διηγήματος είναι το σπίτι και η εκκλησία. Οι ανοιχτοί χώροι είναι η αυλή, ο γάμος και το ποτάμι. Οι κλειστοί χώροι βρίσκονται σε άμεση συνάρτηση με το δράμα και τα συναισθήματα φόβου. Μέσα στο σπίτι έχουν λάβει χώρα όλοι οι θάνατοι, και μέσα στην εκκλησία γίνεται η πρώτη σύγκρουση μητέρας και γιού. Έτσι, ο κλειστός χώρος εγγράφεται στη συνείδηση του αφηγητή ως χώρος δυσάρεστων γεγονότων και μυστηρίου.

Ανίθετα, ο ανοικτός χώρος προκαλεί συνήθως ευχάριστη αίσθηση στον αφηγητή, καθώς συνειρμικά ανακαλεί στη μνήμη του ευχάριστα βιώματα, όπως το γλέντι του γάμου, την πομπή της πρώτης υιοθεσίας και τη διάσωσή του στο ποτάμι.

15) «Στο Αμάρτημα της μητρός μου η ηρωίδα, πολύ πριν ομολογήσει τον ακούσιο φόνο της, υπαινίσσεται την αμαρτία της» (Παν. Μουλλάς) Να αναζητήσετε τους σχετικούς υπαινιγμούς.

Απάντηση: Στο διήγημα υπάρχουν δύο προσημάνσεις που υπαινίσσονται το αμάρτημα. Α) «ενθυμήθηκες την αμαρτίαν μου…» (σελ. 133) και Β) «η αμαρτία μου… δεν εσώθηκε ακόμη» (σελ. 146)

16) «Έτσι ο αφηγητής πρόσωπο του Βιζυηνού (παρών μέσα στην αφήγηση) απέχει εξίσου από τον αφηγητή παντογνώστη (απόντα από την αφήγηση) και από τον αφηγητή πρωταγωνιστή (προνομιακό φορέα της αφήγησης)» (Παν. Μουλλάς) Να αναζητήσετε μέσα από το κείμενο τα επιχειρήματα που δικαιολογούν μια τέτοια άποψη.

Απάντηση: Ο αφηγητής του διηγήματος είναι παρών μέσα στην αφήγηση, χωρίς να είναι ούτε παντογνώστης ούτε προνομιακός φορέας. Κατ’ αρχήν, δεν θα μπορούσε να είναι παντογνώστης γιατί την πλήρη γνώση την έχει ένα άλλο πρόσωπο, η μητέρα. Ο ίδιος μαθαίνει και κατανοεί σταδιακά τα γεγονότα. Επίσης, δεν θα μπορούσε να είναι ο πρωταγωνιστής, το προνομιακό πρόσωπο, αφού η δράση του δεν είναι καθοριστική. Οι δράσεις που καθορίζουν την εξέλιξη προέρχονται από την πλευρά της μητέρας.

17) Όπως γνωρίζετε, σε μια αφήγηση συχνά παρατηρούνται αναχρονίες όταν ο αφηγητής παραβιάζει τη χρονική σειρά κατά την αφήγηση, αναφερόμενος άλλοτε σε γεγονότε προγενέστερα από το σημείο της ιστορίας στο οποίο βρισκόμαστε σε μια δεδομένη στιγμή  (αναδρομικές αφηγήσεις) και άλλοτε προλέγοντας γεγονότα τα οποια θα διαδραματιστούν αργότερα (πρόδρομες αφηγήσεις).

Α) Να αναζητήσετε και να καταγράψετε τις αναχρονίες του αφηγήματος.

Β) Τι επιτυγχάνει με τη χρήση τους ο αφηγητής;

Απάντηση: Στο κείμενο δύο είναι οι πρόδρομες αναχρονίες, η προαναγγελία («ήθελον να ξενιτευθώ») και η αναχώρηση του Γιωργή στα ξένα. Οι αναχρονίες αυτές προετοιμάζουν τον αναγνώστη για τις μελλοντικές περιπέτειες του ήρωα. Υπάρχουν βέβαια και αναδρομικές αναχρονίες. Η πρώτη είναι μετά την προσευχή της μητέρας, η οποία προσπαθει να αιτιολογήσει το περιεχόμενό της. Η δεύτερη αναδρομή γίνεται με την περιγραφή του σιωπηλού θρήνου της μητέρας για το χαμό του συζύγου της. Η αναδρομή αυτή υπογραμμίζει την αντίθεση με τον έντονο σπαραγμό της για το θάνατο της Αννιώς. Η επόμενη, είναι η σκηνή της διάσωσης στο ποτάμι, που δείχνει το πραγματικό νόημα της υπόσχεσης και επαναφέρει στο προσκήνιο το μοτίβο της σχέσης μητέρας και παιδιού. Η τελευταία αναχρονία, η εκμυστήρευση του αμαρτήματος είναι και η σημαντικότερη. Είναι το στοιχείο που λείπει για τη λύση του μυστηρίου. Μετά την αναχρονία αυτή ο αναγνώστης και ο ίδιος ο Γιωργής είναι σε θέση να ερμηνεύσουν τη συμπεριφορά της μητέρας. Εξετάζοντας συνολικά τη χρήση των αναχρονιών, βλέπουμε ότι με αυτόν τον τρόπο ο συγγραφέας επιτυγχάνει την εσωτερική σύνδεση περιστατικών του παρελθόντος και του μέλλοντος με το παρόν. Επίσης, αποφεύγει τη μονοτονία της γραμμικής αφήγησης και επιβραδύνει την πλοκή, ώστε να κρατάει αμείωτο το ενδιαφέρον του αναγνώστη.

Εργασίες του σχολικού βιβλίου

1) Στο κείμενο, παράλληλα με την κυρίως διήγηση δίνεται μια εικόνα της καθημερινής ζωής (έθιμα, παραδόσεις, ήθη, προλήψεις, λαϊκές δοξασίες κλπ). Να εντοπίσετε και να σχολιάσετε τα λαογραφικά στοιχεία του κειμένου.

Απάντηση: Τα ήθη της εποχής θέλουν τη γυναίκα κλεισμένη στο σπίτι και τις ελευθερίες της περιορισμένες από την παιδική της ακόμα ηλικία (σελ. 126). Σε αντιστάθμισμα αυτών, τα αρσενικά παιδιά αναλαμβάνουν να προικίσουν τις αδελφές τους (σελ. 141, 142).

Μάλιστα για να εκπληρώσουν αυτό το σκοπό ξενιτεύονται, διότι η προίκα των κοριτσιών είναι ένας από τους βασικούς θεσμούς. Η υιοθεσία γίνεται με πανηγυρική διαδικασία, η οποία αρχίζει με τον ιερέα στην εκκλησία και τελειώνει με τον «πρωτόγερο» στην αυλή του σπιτιού (σελ. 139). Αυτή είναι η επικύρωση και η νομιμοποίηση της πράξης υιοθεσίας. Γεγονός πιο σημαντικό και πολύ πιο

πανηγυρικό είναι ο γάμος, που επισφραγίζεται με την βραδινή διασκέδαση (σελ. 148).

Τον νεκρό τον θρηνούν με ξεφωνητά οι γυναίκες, όχι μόνο του σπιτιού αλλά και οι ξένες τον μοιρολογούν.

Η έλλειψη μόρφωσης και μέσων για την αντιμετώπιση τω δύσκολων καταστάσεων, ιδίως των ασθενειών, ευνοούν τη δημιουργία προλήψεων και δεισιδαιμονιών. Έτσι οι άνθρωποι πιστεύουν στην ύπαρξη υπερφυσικών δυνάμεων, κακοποιών «εξωτικών» και δαιμονίων (σελ. 128), τα οποία επηρεάζουν δυσμενώς τη ζωή και προσπαθούν να τα αντιμετωπίσουν με όπλα τηθρησκεία και τη μαγεία. Αποτρεπτικό και ακυρωτικό του κακού θεωρείται και η κατάρα (σελ. 144).

Η απουσία πάλι επιστήμης δημιουργεί υποκατάστατα αυτής (σελ. 127), ενώ η έντεχνη μουσική αντικαθίσταται από αυτοσχέδιους ραψωδούς, που λυμαίνονται τις ανάγκες και την αφέλεια των απλών ανθρώπων.

2) Έχει επισημανθεί ότι ο Βιζυηνός «βρίσκεται πολύ μακριά από τους απλούς ηθογράφους της γενιάς του…» και πως του χρωστούμε «την πρώτη γενναία προσπάθεια να λυτρωθεί η λογοτεχνική μας παράδοση από τη ρηχή ηθογραφία και την ρομαντική αφήγηση».

Λαμβάνοντας υπόψη ότι ως απλοϊκή, ρηχή ή αφελής ηθογραφία χαρακτηρίζεται η επιφανειακή αναπαράσταση ηθώ και εθίμων του χωριού, να επισημάνετε στοιχεία στο αφήγημα που δικαιώνουν την παραπάνω κρίση για τον Βιζυηνό.

Απάντηση: Ο Βιζυηνός εμφανίστηκε σε μια εποχή που στη χώρα μας, είχε αρχίσει να αναπτύσσεται η λαογραφία ως επιστήμη και οι πεζογράφοι είχαν στραφεί προς την ειδυλλιακή ύπαιθρο, με στόχο την περιγραφή των ηθών και εθίμων του ελληνικού λαού. Έτσι καλλιεργήθηκε το ηθογραφικό διήγημα. Ο Βιζυηνός όμως προχώρησε βαθύτερα δίνοντας στο έργο του αυτοβιογραφικό και

κυρίως ψυχογραφικό χαρακτήρα.

Σκοπός λοιπόν του Βιζυηνού δεν είναι να κάνει μια συστηματική ή έστω απλή καταγραφή λαογραφικών στοιχείων της τοπικής κοινότητας, της οποίας μέλος είναι κι ο ίδιος, αλλά να ενσωματώσει κάποια από αυτά στις ανάγκες της αφήγησης, ώστε με τη βοήθειά τους να ερμηνευτούν αντιληψεις, συμπεριφορές, αντιδράσεις, συναισθήματα. Δε λειτουργούν επομένως σαν μια ρηχή ηθογραφία, ούτε αποβλέπουν στη δημιουργία μιας επιφανειακά ρομαντικής διάθεσης, αλλά κατατείνουν σε ουσιαστικότερους στόχους.